Artičoka

Biljka artičoka (Cynara scolymus) ne spada u veoma često gajenje povrtarske kulture na našim prostorima. Međutim usled promocije zdravije ishrane, ovo povrće se sve češće spominje i usled toga i više traži na tržištu. Zanimljiva je biljka jer se na jednom mestu obično gaji tri godine zaredom, dok neke starije sorte u delovima koji su bliži moru mogu da decenijama donose plodove (pupoljke).

Spada u vrste povrća kod kojih se plodom smatra cvet, njega je potrebno brati u fazi pupoljka jer kad se otvori nije upotrebljiv za ishranu. Pored upotrebe za ishranu, cvet ove biljke a i ostali delovi se veoma često koriste u narodnoj medicini. Čak je i zvanična medicina prepoznala ekstrat dobijen iz listova kao dobar za antioksidantno i antiupalno delovanje na organizam, a koristi se i u proizvodnji kozmetičkih preparata. Poznata je još u pod nazivom gardun u primorskim krajevima.

Prilikom priprema za proizvodnju treba povesti računa o tome da su troškovi prvoj godini višlji zbog pripreme i setve, a u drugoj i trećoj godini istog zasada trošak proizvodnje smanjuje jer nema setve. Tako da je u većini slučajeva isplativija višegodišnja proizvodnja artičoke.

Izgled

Artičoka u visinu naraste u visinu do dva metra, ali je većina sorti koje se sada gaje prosečne visine 1,4 m. Sam izgled biljke je kao razgranati grm pa se iz tog razloga ostavlja veći međuprostor u redovima.

Listovi su dugački i povijeni na stabljikama, boje se prelivaju od srebrnaste do plavičasto zelene. Dužina listova može da bude od 50 cm pa do 85 cm.

Pupoljci artičoke se razvijaju na visokim drškama, a oko camog pupoljka se nalaze zadebljani listovi, poput trouglastih ljuski. Cvetovi su u raznim nijansama ljubičaste boje, obično svetliji. Za semenke je je karakteristično da su bogate uljima.

Gajenje

Osnovna obrada zemljišta zavisi od toga koliko dugo planiramo gajiti na njemu artičoka. Ukoliko se odlučimo da je gajimo  kao jednogodišnju biljku osnovnu obradu možemo obaviti oranjem do bubine od 25 cm, međutim ako je planiramo gajiti kao višegodišnja kultura (tri godine) nepohodno je obaviti obradu do dubine od 40 cm podrivanjem.

Pre oranja ili podrivanja na njivi gde se planira gajenje artičoke treba baciti stajsko đubrivo koje bi se kasnijom obradom prebacilo u dublje slojeve zemlje. Veštačka se đubriva dodaju u četri perioda koja su bitna tokom razvoja biljke, kada biljka prestaje sa periodom mirovanja, pred početak formiranja cvetnih stabljika, kad se počnu pojavljivati prvi pupoljci artičoke i pred prvu berbu tokom proleća.

Proizvodnja artičoke se najčešće obavlja semenom, ali se radi i zelenim reznicama. U zavisnosti da li se setva artičoka obavlja iz semena ili ožiljenim reznicama, ona se može obavljati u proleće ili u jesen.

Razmak među biljkama se ostavlja na oko 1,2 m, dok se razmak između redava ostavlja od 0,8 pa do 1,2 m. Ukoli se proizvode iz reznica ili je seme pripremano kao rasada, presađivanje na njivu se obavlja kada biljke imaju od 4 do 6 listova.

Kada je u pitanju postupanje sa višegodišnjim zasadom, kod biljaka koje su starije u proleće krene veći broj mladih izboja. Ovde je potrebno obaviti proređivanje i ostavljaju se dva ili tri centralna izboja, dok se oni koji kreću sa strane uklanjaju. To uklanjanje bočnih izboja se nastavlja i tokom godine prema potrebi.

Pupoljci za berbu stižu kod biljke u prvoj godini u toku leta, a kod biljaka u drugoj godini budu dve ili tri berbe u zavisnosti od vremenskih uslova. Prva berba artičoke bude u aprilu ili maju mesecu, druga tokom jula i na kraju ako se pupoljci artičoke redovno skidaju a vremenski uslovi budu dobri može doći do treće berbe tokom septembra.

Proizvodnja artičoke u proleće se može ubrzati u proleće kad ona izlazi iz faze mirovanja zasad se krajem marta prekrije agrotekstilom.

Navodnjavanje zemljišta gde se obavlja proizvodnja artičoka je poželjno jer se tako obezbeđuje bolji kvalitet pupoljaka. U slučaju navodnjavanja ono se obavlja češće sa manjim količinama vode jer biljke slabije podnose preveliku količinu vode u površinskom sloju zemlje.

Kao osnovna nega zasada se smatra suzbijanje korova koje se može obavljati kultiviranjem pri međurednoj obradi, dok je u sklopu samih redova potrebno ručno okopavanje radi uklanjanja korova.

Berba i skladištenje

Ukoliko se branje artičoka obavlja radi dalje obrade, uklanja im se drška, ali ako se beru za prodaju u svežem stanju ostavlja se drška dužine od oko 8 cm. na našim prostorima je najčešći slučaj da se pupoljci artičoke prodaju pojedinačno na tržištu, dok je proizvodnja artičoke za prodaju radi kasnije prerade kod nas slabo zastupljena.

Obično se pakuju u gajbice po jedan red radi daljeg transporta i skladištenja. Na temperaturama od oko 0 °C i sa visokom vlažnošću vazduha pupoljci artičoka mogu da se čuvaju u hladnjačama do mesec dana.